İspanyolca Fiiller - Delirar

romalılar, sabanla toprakta açılan izleri"lira" olarak tanımlamışlar. toprak sürülürken oluşturulan çizgilerin düz olmasının hasat üzerine etkili bir faktör olduğunu bildiklerinden bu duruma önem göstermişler, hatta tarlayı sürerken bu çizgiden sapma eylemini tanımlamak için "lira" kelimesinin başına, "uzaklaşmak", "sapmak" anlamlarını katmak üzere "de-" ön ekini getirip delirare fiilini türetmişler. fiil "izden sapmak", "izden uzaklaşmak" anlamında kullanılmış, daha sonraları "çizgiden çıkmak, yoldan çıkmak, alışılmışın dışında hareket etmek, dengesizleşmek, saçmalamak, delirmek" şeklinde deyimleşmiş ve nihayetinde ispanyolcaya "delirar" olarak kalmıştır.

bu değişim tam olarak nasıl gerçekleşti bilinmez. belki, bir gün romalının biri, saçmalayan başka bir romalıya "bak arkadaşım, senin bu yaptığın, sabanla açılan izleri bozmak kadar anlamsız ve zararlı, yani demem o ki, delirar'ın lüzumu yok" demiştir. bu benzetme ortamda bulunanların çok hoşuna gitmiş, hatta yine bu kişilerin bazıları "güzel benzetme yaptı kadın, zihnime kazıyayım, müsait bir zamanda kullanırım" diye içinden geçirmiş ve kullanımın deyimleşmesine katkıda bulunmuştur. yahut, romalılar, tarımda bu kadar önemli bir hatayı yaparak hasatını tehlikeye atan insanları, hesaba kitabana hiç bakmadan deliden saymış ve hali hazırda delirme eylemini ifade eden fiilin yerine delirare fiilini kullanıma sokmuştur. sonuçta romalıdır, bilinmez.

fiile dönecek olursak, ispanyanın tdk'si olarak adlandırabileceğimiz rae'ye göre fiilin güncel kullanımının tarımsal faaliyetlerle herhangi bir ilgilisi yok. rae, fiili 1) sayıklamak, bir hastalık veya şiddetli bir tutkuya bağlı olarak dengesini kaybetmek 2- alakasız sözler söylemek, şeklinde tanımlıyor. bu bilgilere bakarak fiili türkçeye dengesizleşmek, delirmek şeklinde çevirsek başımız ağrımaz sanırım. hem ses dizilimindeki benzerlik sayesinde hızlı bir şekilde hatırlamak da mümkün.

preterito indefinido veya pretérito perfecto simple olarak adlandırılan zamanda (di'li geçmiş zaman) çekimini de yazayım.

deliré
deliraste
deliró
deliramos
delirasteis
deliraron


not: toprağa saban, pulluk vb. aletlerle açılan izler için türkçede kullanılan özel bir kelime olup olmadığını bilmiyorum. ispanyollar bu izler için surco ve hendidura kelimelerini kullanıyorlar.

not 2: güncel olarak salirse del surco deyimi, tıpkı zamanında romalıların delirare fiili kullandığı gibi kullanılmaktadır. deyimin birebir çevirisi sabanla açılan izlerden çıkmak, sapmak anlamına gelmektedir ve ispanyollar bu deyimi saçma davranışlar gösteren, saçmalamaya, yoldan çıkmaya, delirmeye başlayan insanlar için kullanmaktadır.

not 3: surco'dan toprağı sürmekten falan bahsetmişken!