Gramer Dersleri - ispanyolca emir (imperativo) 1

İspanyolca Emir ( İmperativo)

Bir insana (ya da hayvana) bir işi yapmasını ya da yapmamasını söylemek emir cümlelerinin alanına girer. Emir kipinin sadece ispanyolca için dünya üzerinde konuşulan diğer bütün diller için önemi oldukça yüksektir. Zira ilk duyduğumuz ve öğrendiğimiz hemen hemen bütün cümleler emir kipiyle kurulmuş. Daha bebekken ebeveynlerimiz tarafından laf anlamaya başlar başlamaz hatta daha başlamadan bile “haydi şunu yap”, “hayır bunu yapma” gibi cümleler duymuşuzdur. İlk okula giderken de nedendir bilinmez öğrencilere dağıtılan fişlerden neredeyse hemen hemen hepsinde emir cümleleri vardır. “Ali okula gel”, “Top oyna”, “Süt iç” gibi cümleler emir cümleleridir. Bu böyle hayatımız boyunca sürer gider.

Emir kipinin önemi ortada. Peki İspanyol dilinde emir nasıl verilir? Türkçe emir kipi sanırım dünyada en kolay emir kiplerinden birisi zira bizim yapmamız gereken olumlu emirlerde sadece fiilden mastar eklerini (-mek, -mak) atmak, olumsuz emirlerden ise mastar eklerini çıkardıktan sonra –me, -ma gibi ekleri eklemek.

İspanyolcada bu süreç farklı işliyor olsa da ortak yanlarımız da var. Mesela olumsuz emir yapılırken İspanyolcada da farklı bir işlem uygulanıyor. Şimdi emir cümleleri kurmadan önce dikkat edilecek hususları maddeleyelim:

1- 2. tekil şahıslara OLUMLU emir verilirken fiilin 3.tekil şahıs çekimi kullanılır! Dikkat edin! Sadece olumlu emirler için!

Örnek:

Yazmak anlamına gelen Escribir fiilini cümlede kullanalım.

Bana bir mektup yaz!

Escribir fiilinin geniş zamanda 3. tekil şahıs çekimini bulalım:

Escribo

Escribes

Escribe

Escribimos

Escribis

Escriben

Geniş zaman 3. tekil şahıs çekimini bulduk. Şimdi diğer öğelerle yanyana koyalım.

me: beni, bana (dolaylı tümleç)

escribe: yaz!

una: bir

carta: mektup

=

Escribeme una carta

Şimdi soru şu: Dolaylı tümleç neden escribe'nin sonuna bitişik yazıldı? Önüne ayrı yazılamaz mıydı?

HAYIR!

Beni, bana anlamlarına gelen "me" nin nereye yazıldığı cümlenin geleceği anlam bakımından oldukça önemlidir. Me'nin başa ve ayrı yazılması cümleyi emir cümlesi olmaktan çıkarıp, geniş zamanda sıradan bir afirmativo cümlesi haline sokardı ayrıca cümlenin yönlendiği şahıs 2. tekil şahıs olmaktan çıkar cümle 3. çoğul şahısın yaptığı bir eylemi bildirir hale gelirdi.

Şöyle ki:

Me escribe una carta = (O) bana mektup yazar/yazıyor. Yani me başa gelince 3. tekil şahıs çekimini emir yapma durumu ortadan kalkıyor. Peki oradaki me hiç kullanılmasaydı ne olurdu? "Bana bir mektup yaz" değil de sadece "bir mektup yaz" emri verilseydi.

O zaman cümle:

Escribe una carta şeklinde yazılacaktı. Bu durumda cümlenin anlamını konuşmanın ya da yazının gidişatından anlamamız gerekecekti. Zira bu cümle emir cümlesi olabileceği gibi, gizli özneli bir afirmativo cümle de olabilir. Fakat cümlenin içinde beni bana, seni sana, onu ona ... anlamlarına gelen tümleçler varsa işte o zaman onların konumuna bakarak cümlenin ne olduğunu çok kolay anlayabiliriz. Aşağıda sıralayacağım örneklere bakın.

Fiil Dar (vermek)

Dame agua - Bana su ver

Me da agua - Bana su verir/veriyor

da agua - Bana su ver / Bana su veriyor (Konuşmanın ya da metnin gidişatına göre)

Fiil Escuchar (dinlemek)

Escuchale bien - Onu iyi dinle

Le escucha bien - Onu iyi dinler/dinliyor

Escucha bien - iyi dinle/ iyi dinler (Konuşmanın ya da metnin gidişatına göre)

Fiil Ayudar (yardım etmek)

Ayudanos - Bize yardım et

Nos ayuda - Bize yardım eder/ bize yardım ediyor

Ayuda - Yardım et/ yardım eder

Güzel buraya kadar anlatılanlarda bir sorun yoksa devam edelim. Eğer

Me: Beni, bana

te: Seni, sana

le: Onu, ona

nos: Bizi, bize

os: Sizi, size

les: Onları, onlara

eklerinde bir sorununuz varsa o konu hakkında yazılmış yazıyı okuyup tekrar bu yazıya dönün ve baştan başlayın.

Yukarıda anlatıklarımı anladığınızı varsayarak devam ediyorum (aksi durumda devam etmeden önce birkaç defa daha tekrar etmenizi öneririm.) İspanyolcada hemen hemen her konuda olduğu gibi emir cümleleri konusunda da kuralsızlıklar bulunmaktadır. 2. tekil şahıslara verilecek olumlu emirler için kuralsızlıklar şunlardır. Dikkat edin! 2.TEKİL ŞAHISA VERİLEN OLUMLU EMİRLER İÇİN KURALSIZ FİİLLER DİYORUM!

Decir: Di

Söylemek

Dime la verdad por favor = bana gerçeği söyle lütfen

Hacer: Haz

yapmak

Haz tus tareas esta noche = Bu akşam ödevlerini yap

Ir: Ve

Vete al infierno = cehenneme git (te nereden çıktı diye soruyorsunuz değil mi? Cevabını nasıl bulacağınız hakkında yazının sonunda bilgi veredeğim)

Poner: Pon

Koymak

Pon las manos sobre el coche = Ellerini arabanın üzerine koy

Salir: Sal

Çıkmak

Sal de la habitación = Odadan çık

Ser: Sé

Olmak

Sé realista, pide lo imposible = Gerçekçi ol imkansızı iste

Tener: Ten

Sahip olmak

Ten cuidado = Dikkatli ol (Tener Cuidado kalıbı dikkate sahip olmak yani dikkatli olmak)

Venir: Ven

Gelmek

Ven aquí = Buraya gel

Düzensizliklere dikkat edeceğiz ve UNUTMAYACAĞIZ bunlar 2. tekil şahısa OLUMLU emir verirken kullanacacağımız çekimler.

2- Gelelim ikinci çoğul şahıslara nasıl olumlu emir vereceğimize. Bu sanırım ispanyolca gramerinin en basit konusu. Mastar fiilinin sonundaki R atılıp yerine D koyarak 2. çoğul şahıslara emir verebiliriz.
Örneğin:

Venir fiilinden r yi atıp d ekleyince

Venid haline gelir ve bu da Geliniz anlamında ikinci çoğul şahıslara verilen emirdir.

Dikkat

Buraya kadar anlatılan bütün emir cümleleri kuralları gibi bu kural da sadece olumlu emirlerde kullanılır. Olumsuz emirler ŞAHIS FARKI OLMAKSIZIN subjuntivo çekimleriyle yapılır. İkinci çoğul şahıslara sondaki harfi D ye çevirerek emir verme kuralının kuralsızı yoktur. Bütün fiillerde aynı işlem uygulanır. Evet doğru okudunuz kuralsızı YOKTUR :)